Småsogene

Det var ein gut herifrå. Han var ute for ei nifs hending fyrste vinteren i Lofoten. Han var kokkgut og var på tolvte året den gongen. Ein kveld skulle han av stad og banke vottane til bulaget. Det var mørkt, men nede på voren fann han ein høveleg stein. Han dengde vottane mot steinen alt han vann. Men då han hadde drylt til ein gong, visste han ikkje av før steinen fór sin veg ned i sjøen, berre så eldmørja stod etter, og vekke var han. Guten skvatt og vart ståande som han skulle ha gjort i buksa. Men han kom seg då i bua i ei viss fart. Og då han fekk ord for seg, korleis det hadde bore til nede i støa, skjønte alle at han hadde banka vottane på draugen.

De va ein glunt herifrå. Han va ute før ei nifs heinneng føste vintern i Lofoten. Han va kokkgut å va på tolte åre deingongen. Ein kveill skuill han åsta å bank vottan te bulage. De va mørt, men ne på vorrn fainn han ein høveli stein. Han dengt vottan mot stein’n ailt han vainn. Men då ’han ha drylt te ein gong, vesst han ikkje a førr stein’n fór sinn vei ne i sjyen, berre så eillmørja sto ette, å vække va han, Gutn skvatt å vart ståan så han skuill ha gjort i boksa. Men han kom sæg då i bua i ei vess fart. Å då han fekk or førr sæg, korless de ha bor tel ne å støa, skjønt aille at han ha banka vottan på dråjen.

Det var en gutt herfra. Han var ute for en merkelig hendelse første vinteren som lofotkar. Han var kokkgutt og var på tolvte året den gangen, En kveld skulle han ut og banke vottene til mannskapet i rorbua. Det var mørkt, men nede i støa fant han en passende stein. Han slo vottene mot steinen alt han orket. Men da han hadde slått til en gang, visste han ikke av før steinen forsvant ned i sjøen så ildspruten stod, og borte var den. Gutten kvakk og ble stående som han skulle ha gjort i buksa. Men han kom seg da inn i bua i en viss fart. Og da han fikk ord for seg, fortalte han hva som hadde hendt nede i støa. Alle skjønte at det var draugen han hadde banket vottene på.

Regnet hadde hølja ned ei heil veke. Det hadde ikkje vore komande på mark korkje laurdags eller sundagskvelden. Måndagen lyste det opp, og om kvelden fann eg og ho Hilda på at vi skulle gå ein tur innover. Vi gjekk både til og forbi Melbu, ja, vi var mest nede på kaia utan at vi trefte eit menneske. Då vart vi fortærande arge, og så gjekk vi beint heim. Utføre døra på Inner-Haug sa vi godnatt med kvarandre, og eg gjekk vidare utover.

Då eg gjekk framom torvskjåen, fekk eg sjå noko rart. Døra stod open som ho bruka, og då var det nett som om noko hang oppi ta ket og svaga ut gjennom døra, Eg vart så redd at eg hamla att, og så la eg på sprang oppover trappa, snova og kraup vidare på knea medan eg ropa på Hilda. Ho opna gangdøra og fekk meg inn. Med det same opna mora stovedøra og sa: «Kan de seia meg kor det vart av far dykkar»? Eldste sonen hadde opna ei loftdør for å høyre kva det var for slag oppstyr. No fór han nedigjennom trappa, ut gangdøra og bykste ut åt skjåen. Han kom att i lag med faren. Så var det han eg hadde sett. Han hadde mist noko som han leita etter fram med døra, og så var det fleinskallen hans eg hadde sett.

Regne ha hølja ne ei heil veka. De ha’kje vore kommanes på mark verken lørdags- eller søndagskveil len, Måndagen lyste de opp, å om kveillen fainn æ å ho Hilda på at vi sku gå en tur innover. Vi jekk både te å førbi Melbu, ja vi va mest ne’e på kaia, uten at vi treft et menneske, Då vart vi førtæranes å så jekk vi beint heim, Utfør døra på Innerhau sa vi gonatt mæ kværainner å æ jekk viar utover.

Då æ jekk førbi torvsjåen, fekk æ sjå nokke rart. Døra sto åpen så ho bruka, å då va de nett som at nokke hong oppi take å svaja utijønna døra, Æ vart så reidd at æ hamla att, å så la æ på sprang oppover trappa, snåva å kraup viar på knean mæ æ ropa på ho Hilda. Ho åpna gangdøra å fekk mæ inn. Mæ de same åpna mora studøra å sa: «Kan dokker sei mæ kor de vart a han far dokkers»? Elste søn’n hadde åpna ei loftdør for å hør’ ka de va før slags oppstyr. Nu fór han ne ijjønna trappa, ut gangdøra å bøkst ut åt sjåen. Han kom att mæ faren. Så va de han æ ha sett. Han hadd møst noke så han leita ette frammæ døra, å så va de fleinskallen hans æ ha sett.

Det hadde styrtregnet en hel uke. Det hadde vært umulig å komme utendørs både lørdags- og søndagskvelden. Mandag lyste det opp, og om kvelden fant Hilda og jeg på at vi skulle gå en tur innover. Vi gikk både til og forbi Melbu, ja, vi var nesten nede på kaien uten at vi traff et menneske, Da ble vi forarget og så gikk vi bent hjem. Utenfor døren på Inner-Haug sa vi godnatt til hverandre, og jeg gikk videre utover.

Da jeg gikk forbi torvskjulet, fikk jeg se noe rart. Døren stod åpen som den pleide, og det var akkurat som om noe hang oppe i taket og svaiet ut gjennom døren. Jeg ble så redd at jeg fór baklengs og så løp jeg oppover trappen, snublet og krøp videre på knærne mens jeg ropte på Hilda. Hun åpnet gangdøren og fikk meg inn, Med det samme åpnet moren stuedøren og sa: «Kan dere si meg hvor det ble av deres far»? Den eldste sønnen hadde åpnet en loftdør for å høre hva for slags oppstyr det var. Nå løp han ned trappen, ut gjennom gangdøren og bykste bort til skjulet. Han kom igjen sammen med faren. Så var det ham jeg hadde sett. Han hadde mistet noe ved døren og hadde holdt på å lete etter det, og det var hans skallete hode jeg hadde sett.

Det var i gamle dagar. Ein kjend mann i Sildpollen var nett avliden. På Holmstad var det ein snekkarkjend mann, Han fekk bod om å koma til Pollen. Dei ville ha han til å laga kista, Med han var å Pollen, høyrde kona liksom at mannen kom heim og gjekk beinast på loftet. Der stod det ei stor kosje med gamal-spikar. Det barst no for henne at mannen tok spikarkosja ned av hylla og rota lenge og vel. Han tømde spikaren på golvet, så han kunne leita betre. Kona ropa då opp at han måtte koma ned og få seg kaffi. Men ingen svara. Ei stund etter vart det stilt. Kona gjekk opp på loftet, men såg ingen mann. Alt stod som før. Då vart ho fælen og gjekk ned. Ei times . tid etter kom mannen heim, gjekk beint opp på loftet, tok spikarkosja ned av hylla, slo spikaren ut over golvet, rota lenge og vel til han fann dei spikarane han trong. Men no ropa ikkje kona meir. Om ei stund kom mannen ned. Då sa kona: «Han som treng kista har nok vore her i førevegen og leita spikar.» Mannen svara: «Ja, eg kan nok tenkja meg det. Eg har liksom kjent det på meg at han hadde det annsamt med å koma i jorda.»

De va i gammeldaga. Ein kjeint mainn i Sillpåiln va nett avlien. På Holmsta va de ein snekkarkjent mainn, Han fekk bu om å kom te Påiln, Di vil ha han te å lag kista. Me han va i Påiln høyr kånna leksom at main’n kom heim å gjekk beinast på lofte. Der sto de ei stor kåsje me gamalspekar. De barst nu før ho at main’n tok spekarkåsja ne a hyilla å rota lenge å vél. Han tømt spekarn på golve, så han kuinn leit bere. Kånna ropa då opp at han mått kom ne å få sæg kaffe. Men engen svara. Ei stuinn ette vart de stilt. Kånna gjekk opp på lofte, men såg engen mainn. Ailt sto så førr. Då vart ho fæln å gjekk ne, Fi times ti ette kom main’n heim, gjekk beint opp på lofte, tok spekarkåsja ne a hyilla, slo spekaren ut over golve, rota lenge å vél-te han fainn di spikran han trengt. Men nu ropa ikkje kånna meir. Om ei. stuinn kom main’n ne, Då sa kånna: «Han så treng kista ha nok vorr her i førrveien å leita spe kar.» Main’n svara: «Ja, æg kainn nok tenk mæg det. Æg ha lekså kjeint de på mæg at han hadd de ainnsamt me å kom i jora.»

Det var i gamle dager. En kjent mann fra Sildpollen var nettopp død. På Holmstad var det en snekkerkyndig mann, Han fikk bud om å komme til Pollen. De ville ha ham til å lage kiste, Mens han var i Pollen, hørte konen liksom at mannen kom hjem og gikk bent på loftet. Der stod det en stor tre-butt med gammel-spiker i. Det forekom henne som om mannen tok tre-butten ned fra hyllen og rotet lenge og vel, Han tømte spikeren på gulvet, så han kunne lete bedre. Konen ropte da opp at han måtte komme ned å få seg kaffe, Men ingen svarte. En stund etter ble det stille. Konen gikk opp på loftet, men så ikke noen mann. Alt stod som før, Da ble hun redd og gikk ned, En times tid etter kom mannen hjem, gikk bent opp på loftet, tok spiker-butten ned fra hyllen, slo spikeren utover gulvet og rotet lenge og vel til han fant de spikrene han trengte, Men nå ropte ikke konen. Om en stund kom. mannen ned, Da sa konen: «Han som trenger kisten har nok vært her og lett etter spiker.» Mannen svarte: «Ja, jeg kan nok tenke meg det. Jeg har liksom følt det på meg at han hadde det travelt med å komme i jorden.»

Det var utpå vinteren eitt av dei gode, gamle sildåra i Eidsfjorden, at det dreiv i land eit sjølik på Holmstad, Det var endå etter ein stiv vestavindskuling. Liket vart lagt opp i eit naust. Dei var då åt ein hendt mann om han ville spikra i hop ei kasse, så dei kunne få årmolane i jorda, Og tidleg ein mor gon, i femtida, gjekk mannen ned til naustet og skulle ta mål av liket. Det var fint ver med måne og stjerner og gneistrande kaldt var det. Då han opna naustdørene, kom det som ein svart skugge susande og hoppa rett i brystet på han, slik at han gjekk att å bak og vart liggande så lang han var. Men den svarte skuggen tok nytt tilsprang og fór sin veg som eit lyn. Mannen vart så livende redd at han mest fekk vondt, men han kom seg på føtene og inn i naustet og fekk tatt dei måla han trong. — Det var ein svart katt som hadde kome seg inn i naustet, og som vart så skræmd då han opna dørene. Ja, slik fortalte mannen.

De va utpå vintern eitt a di goe, gamle sillåran i Eisfjorn, at de dreiv i lainn eit sjølik på Holmsta. De va eindå ette ein stiv vestavinnskuleng. Like vart lagt opp i eit naust. Di va då åt ein heint mainn om han vill spikr i hop ein kasse så di kuinn få årmålan i jora. Å tili ein morra, i femtia, gjekk main’n ne te nauste å skuill ta mål a like. De va fint ver me måne å stjern’ å gneistranes kailt va de. Då han opna naustdørn, kom de leksom ein svart sjygge susan å hoppa rett i brøste på han, slik at han gjekk att å bak å vart liggan så lang han va. Men den svarte sjyggen tok nytt telsprang å fór sin vei som eit lyn. Main’n vart så livende reidd at han mest fekk ont, men han kom sæg på føten å inn å nauste å fekk tatt di målan han trengt. — De va ein svart katt som ha komme sæg inn i nauste å så vart så skræmt då han opna dørn. Ja, slik førtelt main’n.

Det var utpå vinteren ett av de gode, gamle sildeårene i Eidsfjorden at det drev i land et sjølik på Holmstad, Det var enda etter en stiv vestenvindskuling. Liket ble lagt i et naust. De spurte da en hendt mann om han ville spikre sammen en kasse så de kunne få restene av liket i jorda. Og tidlig en morgen, i femtiden, gikk mannen ned til naustet og skulle ta mål av liket. Det var fint vær med måne og stjerner og gnistrende kaldt. Da han åpnet naustdørene, kom det som en svart skygge susende og hoppet rett i brystet hans, slik at han gikk baklengs og ble liggende så lang han var. Men den svarte skyggen tok nytt tilsprang og fór sin vei som et lyn. Mannen ble så livende redd at han fikk vondt. Han kom seg på føttene og inn i naustet og fikk tatt de målene han behøvde. Det var en svart katt som hadde kommet seg inn i naustet, og som ble skremt da han åpnet dørene, Ja, slik fortalte mannen.

Ein gong var ein fembøring ifrå yttersida på finnmarktur, Best dei segla for god bør, fekk halskaren auge på noko som likna ei tangkjukse koma inn over slaget, og litt etter kom det opp av sjøen liksom eit mannehovud, Framromskaren gjorde meining attover til høvedsmannen, Men høvedsmannen ropa berre fram til ufryskjet at det måtte aka seg atterut. Deretter gav han styrevolen til bakromskaren, gjekk sjølv inn i huset og sette fram mat av det beste dei åtte. Så sa han til framandkaren: «Kipp deg over ripa og tokk deg inn til bordet, så skal du få noko til livs.» Ja, skræmslet let seg ikkje be to gongar, men kom og sette seg til bords. Om ei stund stota det fram at dei måtte seia frå fyrste steinen båten kom til, Dei så gjorde, og då valtra den underlege skapningen over bord, Men no vart det rokk dei mest ikkje hadde sett make til.

Det var ingen annan enn draugen dej hadde til gjest. Og det var berre ei meining om at det var denne beina som berga dei, for no var båten nær land.

Ein gong va ein fembøring ifrå yittersia på finnmarktur, Best di segla før go bør, fekk halskarn aue på nokke som lekna ei tangkjoks kom inn over slage, å litt ette kom de opp å sjøen leksom eit mainnhau. Framromskarn gjor meineng attover te høvesmain’n. Men høvesmain’n ropa berre fram te ufrøsje at de mått ak sæg atterut. Derette ga han styrvoln te bakromskarn, gjekk sjøl inn i huse å sett fram mat a de beste di ått. Så sa han te fremmenkarn: «Kjepp dæg over ripa og tokk dæg inn te bore, så ska du få nokke te livs». Ja, skræmsle let sæg ikkje be to gonga, men kom å sett sæg te bors. Om ei stuinn stota de fram at di mått sei frå føste stein’n båtn kom te, Di så gjor, å då vailtra deinn unnerlie skapnengen over bor, Men nu vart det rokk di mest ikkje ha sett make te.

De va engen ain’n einn dråjen di hadd te gjest. Å de va berre ei meineng om at de va deinne beina så berga di, før nu va båtn nær lainn.

Engang var en fembøring fra yttersiden på finnmarktur. Mens de seilte for god bør, ble halskaren vår at det kom liksom en tangklase inn over forrommet, og litt etter kom det opp av sjøen noe som lignet på et mannshode, Fram romskaren gjorde tegn bakover til høvedsmannen, Men høvedsmannen ropte bare til uhyret at det skulle skubbe seg bakover. Deretter gav han rorpinnen til bakromskaren, gikk selv inn i huset og satte fram mat av det beste de hadde, Så så han til fremmedkaren: «Skyv deg inn over ripen og flytt deg inn til bordet, så skal du få noe til livs». Ja, uhyret lot seg ikke be to ganger, men kom og satte seg til bords. Om en stund stammet det noe om at de måtte si fra ved første steinen de kom til. De så gjorde, og da veltet den underlige skapningen seg over bord, Men da ble det et rokk som de nesten ikke hadde sett make til.

Det var ingen annen enn draugen de hadde til gjest. Og det var bare en mening om at det var denne imøtekommenheten som berget dem, for nå var båten nær land.

Det var då eg var småvækje at eg høyrde denne hendinga av ei gamal kone ifrå Eidsfjorden. Ho hadde vorte så plaga av skrymt når det vart mørkt og svart om kveldane, helst når sørvesten buldra ute i fjorden. Då kunne ho møta ein røsseleg skapning — utan hovud — som kom stampande opp frå fjæra, tungt og trått.

Så var det ein kveld seinhaustes, då ho hadde vore borte hos næraste granne eit ærend at ho trefte dette skræmslet igjen. Ho vart så redd at ho vart nomen i knea, Men på einkvan måten smatt ho seg framom han og rente beinast heim, og tumla inn fjøsdøra og beint i båsen til den svartsidute kua. Der smaug ho seg tre gongar oppunder buken på kua, medan ho bad Fadervår, Sidan såg ho aldri meir til skrymtet. Ho fekk gå i fred dag etter den.

De va då æg va småvekje at æg høyrd deinna heinnenga a ei gamal kånn ifrå Eidsfjorden. Ho ha vorte så plaga å skrømt nå de vart mørt å svart om kveillan, heilst nå sødvesten builra ut i fjorn. Då kuinn ho møt ein røsseli skapneng — utn hau — så kom stampan opp ifrå fjæra, tongt å trått.

Så va de ein kveill seinhaustes, då ho ‘ha vor bort hos nærmaste grain’ eit ær’n at ho treft på dettan skræmsle igjen. Ho vart så reidd at ho vart nåmen i knean. Men på einkvainn måten smatt ho seg framom han å reint beinast heim, å tomla inn fjøsdøra å beint i båsen te dein svartsiåte kua. Der smaug ho sæg tre gonga puinn buken på kua me ho ba Fadervår. Sian såg ho ailler meir te skrømte. Ho fekk gå i fre dag ette den.

Det var mens jeg var liten pike at jeg hørte denne tildragelsen av en gammel kone fra Eidsfjorden. Hun var blitt så plaget av et spøkelse når det ble mørkt om aftenen, særlig når sydvestvinden raste ute i fjorden. Da kunne hun møte en kjempe — uten hode — som kom stampende opp fra fjæren, tungt og besværlig.

Så var det en aften senhøstes hun hadde vært et ærend borte hos nærmeste nabo at hun igjen traff denne skapningen, Hun ble så forskrekket at hun ble nommen i knærne, men på en eller annen måte kom hun seg forbi ham, løp bent hjem, tumlet inn fjøsdøren og opp i båsen til den svartsidete kua. Der smøg hun tre ganger under kuas buk mens hun bad Fadervår. Siden så hun aldri mer til spøkelset. Hun fikk gå i fred etter den dag.

(Efterlignet forekommende avissprog anno 1961.)

Han Kakk i Hov¹ og han Kakk i Nyk² sat eingong ute på Vesterålsfjorden og fiska. Så vart dei uforlikte — eg veit ikkje om det var om fiskeklakkane — og så — lova dei kvarandre at han som kom fyrst til lands, skulle riva ned huset åt den andre.

Han Kakk i Nyk vart snarast. Det fyrste han gjorde var å slå tre jarnband omkring Nyken, og så tok han til å kasta stein, Det var Hoven han sikta på. Eg veit ikkje om han Kakk i Hov kunne ganda, eller om han fekk sønnavinden til å hjelpa seg å halda imot, men steinane nådde ikkje fram, Dei vart liggjande utfor landet, nokre i store dungar, nokre ein og ein, og der ligg dei den dag i dag.

Han Kakk i Hov å han Kakk i Nyk sat engong ute på Vesterålsfjorden å feska. Så vart di uførlekt — æ veit ikkje om de va om feskklakkan — å så loft di kverainner at han så kom føst te lainns sku riv ne huse åt dein ainner. Han Kakk i Nyk vart snarast. De føste han jor va å slå tre jarnbainn omkreng Nyken, å så tok han te å kast stein. De va Hoven han sekta på, Æ veit ikkje om han Kakk i Hov kuinn gain, eiller om han fekk syinnaviin te å jælp sæ å hoill i mot, menn steinan nådd ikkje fram. Di vart liggan utfør lainne, noken å store donga å noken ein og ein, å der ligg di dein dag i dag.

Hakk i Hov og Kakk i Nyk satt engang ute på Vesterålsfjorden og fisket. Så ble de uforlikte — jeg vet ikke om det var om fiskeplassene — og så lovte de hverandre at den som kom først til lands, skulle rive ned huset til den andre.

Kakk i Nyk ble snarest. Det første han gjorde var å slå tre jernbånd omkring Nyken, og så begynte han å kaste stein. Det var Hoven han siktet på. Jeg vet ikke om Kakk i Hov kunne gande, eller om han fikk sønnanvinden til å hjelpe seg å holde imot. Men steinene nådde ikke fram. De ble liggende utenfor land, noen å store dynger og noen enkeltvis, og der ligger de den dag i dag.